Wydarzenia Wielkiego Tygodnia niemal od pierwszych wieków chrześcijaństwa przedstawiane były wiernym w udramatyzowanej formie. Idea inscenizowania obrzędów wielkanocnych trafiła do liturgii rzymskiej za pośrednictwem pielgrzymów z Ziemi Świętej. Właśnie w Jerozolimie, w naturalnej scenerii ostatnich dni Chrystusa odtwarzano ewangeliczną historię Ukrzyżowania – od procesyjnego wejścia do miasta aż po złożenie w grobie. Pierwsze próby udramatyzowania liturgii podejmowane były w Kościele Wschodnim już w IV wieku.
W średniowieczu stopniowo ustalał się kanon dramatów z cyklu pasyjno-rezurekcyjnego. Obejmował on Procesję na Niedzielę Palmową (Processio in Ramis Palmarum),wielkoczwartkową Ostatnią Wieczerzę (Cena Domini), wielkopiątkowe Złożenie Krzyża(Depositio Crucis) oraz przedstawianie w trakcie jutrzni rezurekcyjnej: Podniesienie Krzyża(Elevatio Crucis) połączone ze Zstąpieniem do Piekieł (Descensio ad Infernos)
i – będące prototypem dramatu liturgicznego – Nawiedzenie Grobu (Visitatio Sepulchri).
W Europie Zachodniej przedstawiano także inne, bardziej skomplikowane formalnie
i bogatsze w treści dramaty. Niezwykle spektakularną liturgię Wielkiego Piątku dopełniano lamentacjami Maryjnymi. Planctus był gatunkiem bardzo popularnym w średniowieczu.
W Kościele Wschodnim już od IX wieku śpiewano żale Matki Boskiej pod Krzyżem jako
tzw. Staurotheotokia . W Niemczech planktus wykonywano jako Marienklage.
W Polsce przedstawicielem gatunku jest Lament Świętokrzyski. Z kolei oficja
wielkanocne łączono w większe całości zwane Ordo Paschalis lub Ludus Paschalis.
Ich dramatyczny układ znajdujemy w wielu brewiarzach umiejscawiających dramat albo
w ramach Wigilii Paschalnej, albo rozbudowanej, bardziej niż zwykle uroczystej liturgii Nieszporów Niedzieli Zmartwychwstania i następującego po niej tygodnia .
Nieszpory te, zawierające ceremonialne procesje i okadzania, dzieliły się na trzy części,
które odprawiane były w różnych miejscach kościoła, a nieraz także poza obrębem świątyni. Po drugim członie odprawianym przy misie chrzcielnej, znajdującej się zazwyczaj
w zachodniej części kościoła, procesja kierowała się na powrót ku chórowi, zatrzymując
się pośrodku nawy, gdzie rozpoczynała się akcja dramatu .
Pierwszą odsłoną Ludus Paschalis jest Zstąpienie do Piekieł – Descensio ad Inferos,zaczerpnięte z rezurekcyjnego obrzędu Wyniesienia Krzyża – Elevatio Crucis , które przetrwało do dziś w formie procesji rezurekcyjnej. Procesja podąża w przeciwnym kierunku; od Grobu do ołtarza, od śmierci ku życiu. Dawniej Krzyż wydobyty z Grobu i okadzony niesiono za ołtarz przy dźwiękach antyfony Cum rex gloriae, wykonywanej ” voce submissa”,a opowiadającej o zstąpieniu do Piekieł. Śpiewane dzisiaj podczas procesji rezurekcyjnej pieśni: Wesoły nam dzień dziś nastał , XIV wieczna Chrystus Zmartwychwstał je relacjonują wydarzenia związane ze Zmartwychwstaniem: zstąpienie do Piekieł, odkrycie pustego Grobu przez Marie i spotkanie z uczniami w Emaus.
Visitatio Sepulchri to najbardziej rozpowszechnione i najlepiej opracowane inscenizacyjnie oficjum dramatyczne. Istniało ono w wielu wersjach. Przedstawiana tutaj jest kompilacją kilku źródeł. Najstarsza wersja Visitatio, będąca właściwie jeszcze tropem wielkanocnym – udramatyzowanym dialogiem między Mariami i Aniołami strzegącymi pustego Grobu, przypisywana jest Tuotilowi, a pochodzi z X wieku (rękopis z St. Gallen). Za punkt wyjścia ma ona passus u Mateusza (28, 1-8) i Marka (16, 1-8). Później zaczęto dodawać scenę spotkania Chrystusa z Mariami (Mat. 28, 9-10), scenę z biegnącymi do Grobu Piotrem
i Janem ( Jan, 20, 1-10), a także scenę zwaną Hortulanus , w której Chrystus ukazuje
się Marii Magdalenie (Jan 20, 11-18). W kolejnych epizodach Visitatio stopniowo odsłania
się Tajemnica Zmartwychwstania. Najpierw wieść o cudzie słyszymy z ust Aniołów,
potem wraz z Marią Magdaleną rozpoznajemy w ogrodniku Zmartwychwstałego Chrystusa. Wpleciona w dramat sekwencja wielkanocna Victimae paschali laudes (Ofiarujmy chwałę
w wierze) jeszcze raz opowiada o Zmartwychwstaniu, a ostatecznym i jakże dosłownym
jego udokumentowaniem są ukazywane wszystkim puste całuny, wydobyte z Grobu przez Jana i Piotra. Radosna i monumentalna pieśń Surrexit Christus hodie jest już pewnym stwierdzeniem faktu: „Zmartwychwstał Chrystus”.
Officium Peregrinorum ilustruje ostatnie chwile pobytu Chrystusa na Ziemi. Jezus ukazuje się Apostołom na drodze do Emaus i pozwala im się rozpoznać podczas wieczerzy. Epizod ten, opisany przez Łukasza (24, 13-32) staje się pretekstem dla wyjaśnienia uczniom
– a zarazem wiernym oglądającym dramat – słów proroków opisujących nadejście Mesjasza. Podczas spotkania z uczniami (Mk. 16, 14-18, Łk. 24, 36-49, Mt. 27, 16-20, Jan 20, 19-23)Chrystus nie tylko zaświadcza o realności cudu – jedząc, pijąc, demonstrując rany – ale również przekazuje uczniom ostatnie przesłania.
Wciąż potwierdzany jest fakt Zmartwychwstania, przedstawiany w wymiarze coraz bardziej dosłownym i zyskujący kulminację w epizodzie z Tomaszem (Jan 20, 24 – 29), kiedy
to Apostoł może nie tylko zobaczyć, ale i dotknąć ran Mistrza. Officium Peregrinorum
jest więc w dużej mierze wykładem teologicznym, popartym obficie cytowanymi słowami Chrystusa, zaczerpniętymi z Nowego Testamentu.
Rubryki znajdujące się w rękopisach dostarczają nam wielu precyzyjnych wskazań realizacyjnych. Kostiumy i rekwizyty opisane są z dużą dbałością; uczniowie w strojach pielgrzymów, szaty Chrystusa zmieniają się w zależności od sceny. Mowa jest także
o triumfalnych atrybutach Zmartwychwstania: proporcu, płaszczu oraz księdze Ewangelii. Określone jest również miejsce inscenizacji Emmaus wraz ze sprzętami potrzebnymi
do przedstawienia wieczerzy i dzielenia chleba. Akcję dramatyczną kończył kantyk
Magnificat i wspólna modlitwa.