Wydarzenia Wielkiego Tygodnia niemal od pierwszych wieków chrześcijaństwa przedstawiane były wiernym w udramatyzowanej formie. Idea inscenizowania obrzędów wielkanocnych trafiła do liturgii rzymskiej za pośrednictwem pielgrzymów z Ziemi Świętej. Właśnie w Jerozolimie,
w naturalnej scenerii odtwarzano ewangeliczną historię ostatnich dni Chrystusa; od procesyjnego wejścia do miasta aż po złożenie do grobu. Pierwsze próby udramatyzowania liturgii podejmowane były w Kościele Wschodnim już w IV wieku.
W średniowieczu stopniowo ustalił się kanon dramatyzacji cyklu pasyjno – rezurekcyjnego. Obejmował on procesję na Niedzielę Palmową ( Processio in Ramis Palmorum ), wielkoczwartkową Ostatnią Wieczerzę ( Cena Domini ),wielkopiątkowe Złożenie Krzyża
( Depositio Crucis ) oraz przedstawiane w trakcie jutrzni rezurekcyjnej: Podniesienie Krzyża
( Elevatio Crucis ) połączone ze Zstąpieniem do Piekieł ( Descensio ad Infernos )
i – będące prototypem dramatu liturgicznego – Nawiedzenie Grobu ( Visitatio Sepulchri ).
W Europie zachodniej przedstawiano także inne, bardziej wyszukane formalnie i bogatsze treściowo dramaty. Niezwykle spektakularną liturgię okresu pasyjnego dopełniano Lamentacjami Maryjnymi. Planctus był gatunkiem bardzo popularnym w średniowieczu.
W Kościele Wschodnim już od IX wieku śpiewano Żale Matki Boskiej pod Krzyżem jako
tzw. Staurotheotokia . W Niemczech Planctus wykonywano jako Marienklage.
W Polsce przedstawi celem gatunku mógł być Lament Świętokrzyski .
Prezentowany Planctus Mariae zanotowany jest w czternastowiecznym rękopisie Procesionalenależącym pierwotnie do katedry w Cividale del Friuli w Północnych Włoszech. Główną postacią Lamentu jest Maria Matka, której pod Krzyżem towarzyszą Maria Magdalena, Maria Jakubowa, Maria Salome i „umiłowany uczeń” – Jan. Podstawą dramatycznego przedstawienia jest fragment Ewangelii św. Jana (19,25 – 27). Nie zawiera on żadnych wzmianek dotyczących emocji świadków Ukrzyżowania, jednakże średniowieczna wyobraźnia wespół z apokryfami stworzyły przejmujący wizerunek postaci lamentującej Matki.
Wyjątkową cechą Planctus Mariae z Cividale jest obecność w nim didaskaliów – blisko osiemdziesięciu precyzyjnych wskazań interpretacyjnych dotyczących teatralnego aspektu wykonania Lamentu . Mówią one o gestach, wyrazie emocjonalnym postaci, czy układzie ciała. Realizując te wskazania otrzymujemy obrazy niezwykle zbliżone do ikonograficznych przedstawień tych scen wraz z całą obecną w nich symboliką gestu i hieratycznością postaci.
Dramatyczno – religijne zjawisko, jakim był planctus , związane było niewątpliwie
z mistycznymi tendencjami teologicznymi i społecznymi obecnymi w XIII – wiecznej Europie. Miłość, współodczuwanie i mistyka uznane były za podstawowy środek poznania Boga,
a okres pasyjny – przeżywanie męki i śmierci Chrystusa, adoracja Krzyża, kontemplacja cierpień Zbawiciela i Jego Matki – stanowił szczególną przestrzeń subiektywnych doświadczeń religijnych. Popularyzatorami teologii mistycznej były zakony żebracze: franciszkanie
i bernardyni, którzy rozpowszechniali w Polsce obrzędy pasyjne, opierając je na wzorcach znanych w Europie zachodniej.
Dramat liturgiczny Planctus Mariae zostanie zaprezentowany przez Scholę w trakcie uroczystych Nieszporów tradycji dominikańskiej (antyfonarz Zakonu Braci Kaznodziejów,
tzw. prototyp, zaaprobowany w 1267 r. przez papieża Klemensa IV). Sposób wykonania utworów został opracowany w oparciu o XIII-wieczny traktat De musica Hieronima z Moraw.
Kierownictwo muzyczne: Marcin Bornus-Szczyciński, Robert Pożarski
Opracowanie plastyczne: Małgorzata Niklaus, Magdalena Góra
Choreografia i plastyka gestu: Anna Łopatowska
Konsultacja filologiczna: Michał Koss
Kierownictwo artystyczne i reżyseria: Johann Wolfgang Niklaus