ORDO STELLAE

Ordo Stellae czyli Rzecz o Gwieździe

dramat liturgiczny według rękopisu z Opactwa Saint Benoit nad Loarą (XII w.)

Videntes stellam… Widząc gwiazdę… Procesyjne responsorium, rozpoczynające nieszpory na święto Objawienia Pańskiego, zapowiada treść dramatu; podążanie za światłem gwiazdy betlejemskiej i adorację Dzieciątka Jezus przez Króli i Pasterzy.Udramatyzowana relacja bożonarodzeniowej historii rozpoczyna się wraz z wejściem Anioła. Ogłasza on Dobrą Nowinę Pasterzom, którzy wyruszają na poszukiwanie Zbawiciela Świata.

Tymczasem przy Nowonarodzonym czuwają Akuszerki. Widząc Pasterzy, pytają: Kogo szukacie?. Uzyskawszy odpowiedź, wskazują na żłóbek. Pasterze oddają cześć Dzieciątku, Królowi Wieczności i – wraz z pozostałymi zgromadzonymi – Marii, Bogu równej.Jednocześnie na drodze spotykają się Trzej Królowie. Po powitaniach ruszają wspólnie do Jerozolimy, prowadzeni światłem gwiazdy. Nie znajdują tutaj jednak Tego, którego szukają.Przychodząc do pałacu Heroda napotykają Armigera – przybocznego Gwardzistę. Wypytuje on Magów o cel ich podróży i pochodzenie. Trafiają przed oblicze Heroda, który wypytuje ich dalej o to dokąd zmierzają, kogo szukają i jaki znak ich prowadzi. Królowie opowiadają o gwieździe i pokazują trzy mistyczne dary, które niosą nowonarodzonemu Królowi Królów. Herod rozkazuje Skrybie sprawdzić w księdze przepowiednie dotyczące narodzenia Dzieciątka, a gdy proroctwo potwierdza to wydarzenie Herod, wpadając w gniew, odrzuca księgę. Odprawia Królów, którzy ponownie dostrzegają gwiazdę i podążają w ślad za nią.Idący z naprzeciwka Pasterze, zagadnięci, opowiadają im o narodzonym w ubóstwie Chrystusie. Królowie przy dźwiękach harfy – instrumentu Króla Dawida – wspominają prorocze zapowiedzi nadejścia Mesjasza, teraz właśnie potwierdzone.Kiedy Królowie docierają do betlejemskiej szopki Akuszerki, zdumione świetnością przybyszy, pragną dowiedzieć się kim też są tajemniczy goście. Królowie z godnością przedstawiają siebie i cel swojej wizyty. Ujrzawszy Dzieciątko ofiarowują mu dary, po czym… zasypiają.We śnie jawi im się Anioł. Ostrzega przed gniewem Heroda i radzi, by wracali inną drogą. Zanim odejdą, Królowie będą jeszcze sławić wcielonego Boga: Deus homo factus est (Bóg stał się człowiekiem).Ponad żłóbkiem pojawia się Anioł i nakazuje Józefowi udać się wraz z Marią i Dziecięciem do Egiptu.Akcja dramatu przenosi się do pałacu Heroda. Herod dowiedziawszy się o tym, że Magowie uszli bezpiecznie z jego kraju popada w rozpacz. Widząc w nowonarodzonym Dziecięciu zagrożenie dla swej władzy i obawiając się utraty tronu rozkazuje zamordować wszystkie betlejemskie niemowlęta płci męskiej. Wręcza Gwardziście miecz, aby ten dokonał rzezi.

Rachela, pełna bólu, rozpacza nad śmiercią niewinnych dzieci. Pojawiają się Matki Pocieszycielki, które dodają jej otuchy roztaczając wizję niebiańskiej chwały, która stanie się udziałem pomordowanych. Po śmierci Heroda Anioł ponownie ukazuje się Józefowi i poleca mu powrócić wraz z rodziną do Judei. Akcja dramatu na tym się kończy. Rozbrzmiewa radosna antyfona Gaude Virgo Maria (Ciesz się, Matko Dziewico).

Wydarzenia związane z Bożym Narodzeniem, opowiadane przez ewangelistów, trafiały do liturgii i jej średniowiecznych form dramatycznych później niż te związane z Wielkanocą. Bożonarodzeniowe dramaty liturgiczne w swych początkach nawiązywały wyraźnie do form paschalnych. Dialog Anioła z trzema Mariami: Kogo szukacie? – Jezusa Nazareńskiego z rezurekcyjnego oficjum Visitatio Sepulchri zostaje sparafrazowany w dramacie bożonarodzeniowym. Diakoni w dalmatykach śpiewali zatem: Quem queritis, pastores? (Kogo szukacie, pasterze?), kantorzy zaś z chóru odpowiadali: Jezusa…. Chodziło o liturgiczne potwierdzenie dogmatu wcielenia, a nie o powtórzenie ewangelicznej narracji.

Na przełomie XI i XII wieku bożonarodzeniowa forma dramatyczna szybko się rozwija. W oficjum pasterzy wprowadzona zostaje postać Anioła i Chóry Anielskie śpiewające Gloria in excelsis , Pasterze oraz nowe – mające apokryficzny rodowód – postaci Akuszerek. Właśnie owe Niewiasty zadają pasterzom owo sakramentalne pytanie: Quem queritis? . To samo pytanie zostanie skierowane do Trzech Króli w oficjum gwiazdy.

Z połączenia obu tych oficjów, wprowadzenia postaci Heroda i jego dworu oraz posiadających apokryficzny rodowód Racheli i Matek Pocieszycielek, powstają pierwsze rozbudowane, bogatsze formy dramatu liturgicznego (przykładem jest przedstawione tutaj Ordo Stellae ). Dawały te oficja pełny, udramatyzowany obraz wydarzeń ewangelicznych, jakkolwiek teatralność nie była ich nadrzędnym celem – chodziło o liturgiczne ukonkretnienie faktów.

Kierownictwo muzyczne dramatu: Marcin Bornus-Szczyciński
Kierownictwo muzyczne liturgii: Robert Pożarski
Opracowanie plastyczne: Małgorzata Niklaus, Magdalena Góra 
Choreografia i plastyka gestu: Anna Łopatowska
Konsultacja filologiczna: Michał Koss 
Kierownictwo artystyczne i reżyseria: Johann Wolfgang Niklaus